ققنوس از خاكستر بر مي‌خيزد قسمت سوم-مهدی بابامحمودی

ققنوس از خاکستر برمی خیزد

14-F به گفته طراحانش، به عنوان مدافعی قدرتمند برای ناوگان هواگردهای مستقر در ناوهای هواپیمابر تکمیل شد و با استفاده از موشکهای دوربردش، توانایی مقابله با دسته های پروازی بزرگ بمب افکنهای اتحاد جماهیر شوروی (پیشین) را به نیروهای امریکایی داد؛ قابلیتی که بی هیچ کم و کاستی بر روی گربه های افسانه ای ایران نیز اعمال شد.

این هواپیما در تاریخ نبردهای هوایی همواره نام خود را در ردیف نخستین پرنده ها ثبت کرده است؛ درگیری تامکتهای نیروی دریایی آمریکا با جنگنده های لیبی (۱۹۸۶) و عراق (۱۹۹۱) و رویارویی 14-Fهای نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در درگیری که برای نخستین بار در تاریخ ۱۳ شهریور ۱۳۵۹ (۱۸ روز پیش از شروع رسمی جنگ تحمیلی توسط عراق) به وقوع پیوست. به دنبال این تجاوز، نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، 14-Fهایی را که از آمادگی صد در صد برخوردار نبودند و یا به منظور جایگزینی در انبارها نگهداری می شدند، وارد خدمت کرد. گفتنی است در این زمان تعداد زیادی از ۷۷ فروند تامکت ایران دارای مشکلات عمده فنی بوده و خلبانان آنها نیز مدتها تحت آموزش حین خدمت قرار نگرفته بودند. با توجه به مشکلات فنی مذکور که بیشتر شامل حال رادار 9-AWG این هواپیما می شد، خلبانان نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران برای رهگیری مهاجمان عراقی، نیاز زیادی به رادار زمینی داشتند. به مرور زمان و با شدت گرفتن آتش جنگ که افزایش تجربه جنگی خلبانان این هواپیماها را به دنبال داشت، بهبود و افزایش اطمینانپذیری رادار 9-AWG در دستور کار کارشناسان فنی قرار گرفت.

چند روز پس از نخستین درگیری، بیش از ۱۲ فروند 14-F وارد خدمت شده و برای گشتزنی رزمی در مرز گماشته شدند. در بعد از ظهر روز ۱۶ شهریور ۱۳۵۹، ۵ فروند بالگرد میل 25-Mi از گردان یکم ترابری نظامی تیپ چهارم ترکیبی هوانیروز ارتش عراق با نفوذ به خطوط مرزی ایران، به چند پاسگاه مرزی در ازين القوس حمله کردند. این تحرک بلافاصله توسط رادار مرزی نیروی هوایی کشف شده و ۲ فروند 14-F برای رهگیری متجاوزان به پرواز در آمدند. دقایقی بعد سردسته گروه، بالگردها را در رادار خود پیدا کرد و با سرعت بسیار بالا به سمت آنها شیرجه زد. خلبان با قفل کردن بر روی گرمای خروجی موتور یکی از بالگردها. یک تیر موشک 90-AIM سایدوایندر شلیک کرد. با آنکه این مدل از سایدوایندر نسبت به AIM-9B/E که در جنگ ویتنام استفاده شده بهبود قابل ملاحظه ای پیدا کرده بود با این حال اشکالات زیادی داشت. موشک مزبور به دلیل شدت گرمای زمین، منحرف شده و به زمین برخورد می کند. تامکت مزبور بلافاصله با سرعت بالا یک گردش شدید می کند تا علاوه بر جلوگیری از ایجاد موقعیت حمله برای بالگردها، در حالت یک آتش دیگر قرار گیرد، شلیک یک تیر موشک سایدوایندر دیگر نیز با برخورد به زمین ختم می شود. براساس پیشرفته ترین قوانین درگیری و دستورالعملهای پروازی، جنگنده با ارزشی مثل 4-F نباید به هیچ قیمتی با بالگردهای زره پوش رزمی درگیری تن به تن و نزدیک داشته باشد. بنابراین از لحاظ تاکتیکی و تکنیکی، ماموریت مزبور می بایست هر چه سریعتر نیمه تمام رها می شد اما خلبان داستان ما در انجام کاری کاملا برعکس این اصل هیچ تردیدی به خود راه نداد. وی با انتخاب توپ، بر روی دسته کنترل و گذاشتن چشمی سایت بر روی هایند، انتهایی، توپ ۲۰ میلیمتری ولکان خود را به راه انداخت. توپ ۶ لول A61A1 بلافاصله ۶۰۰ گلوله را رهسپار هدف بخت برگشته کرد. تعداد زیادی از گلوله های مزبور به هیکل زمخت بالگرد عراقی برخورد کردند و آن را تبدیل به گویی از آتش نمودند. این پیروزی تامکت تقریبا یکسال پیش از شکست همپای آمریکایی اش اتفاق افتاد که البته تسلیحات مورد استفاده آنها در نبرد نیز متفاوت بود، پس از آن، مقامهای نیروی دریایی ایالات متحده به خلبانان 14-F اطلاع دادند که هر کدام از آنها بتواند به وسیله توپ، هواگردهای دشمن را از بین ببرند، بنای یادبودی برایش می سازند. با این حال، دومین شکار تامکتهای ایرانی که با توجه به سلاح جدید مورد استفاده می توان آن را نیز نوعی نخستین فرض کرد با مقدمات بهتری فراهم شد؛ فرمانده نیروی هوایی ایران با توجه به شدت گرفتن درگیری در مرزها، مجوز استفاده از موشک 54-AIM فینیکس رایه جنگنده های گردان ۸۱ شکاری مستقر در پایگاه هشتم شکاری داد. در پی اعلام این دستور، یکی از 14-Fها که برای گشتزنی بر روی ناحیه ای که طی چند روز اخیر جولانگاه هواپیماهای شناسایی و اکتشافی نیروی هوایی عراق شده بود. اعزام گردید و یک فروند میگ MiG-23MS را با این موشک ساقط کرد.

در روزهای باقیمانده تا آغاز جنگ تحمیلی، یعنی تا روز ۳۱ شهریور ۱۳۵۹، تعداد بیشتری 14-F به ناوگان محافظان آسمان پیوست اما هیچ کدام تا آن تاریخ به صورت عملیاتی بال نگشودند. شروع جنگ برای تامکتها برخلاف فانتومها که در همان روز آغاز شده بود، یک روز به طول انجامید. در روز یکم مهرماه ۱۳۵۹، 14-Fهای ایران به عنوان نخستین ماموریت پس از شروع جنگ، چند فروند 135-KC را که برای سوخت رسانی به ۱۴۰ فروند فانتوم شرکت کننده در عملیات بزرگ و مخوف سايه البرز» در خط مرزی در حال حرکت بودند، همراهی کردند. در همین زمان، خلبان یکی از تامکت ها، یک گروه ۲ فروندی از هواپیماهای دشمن، شامل یک فروند جنگنده اکتشافی میک MiG-2IRF و ۲ فروند 23-MiG اسکورت را در رادار خود کشف کرد. با رسیدن به برد موشک، وی ۲ تیر موشک فینیکس به سمت مهاجمان شلیک کرد که نخستین موشک، جنگنده شناسایی را از صفحه رادار محو کرد! با توجه به اینکه رادار کنترل آتش 9-AWG تامکت ایرانی. حين هدایت موشک در مرحله شلیک دچار نقص شد، لذا از سرنوشت موشک دوم اطلاعی در دست نیست.

در روز دوم مهر روز سوم جنگ) و در یک روز بسیار پرمشغله، خلبانان 14-F ادعا کردند که ۶ فروند از هواپیماهای میگ 21-MiG-23 ،MiG و سوخوی 2022-Su را سرنگون کردند. ۳ فروند از آنها در آسمان ایلام چهارمی در نزدیکی ایستگاه رادار «نخجیر» و فروند پنجم و NG.Com ششم نیز به ترتیب در مناطق «صالح آباد» و «ملکشاهی) ساقط شدند. صبح روز بعد، خدمه پرواز 14-F برای کمک به ۲ فانتوم صدمه دیده در آسمان عراق که در حال بازگشت بودند با عبور از مرز، مزاحمان را که ۲ فروند میگ 23-MiG و یک فروند میگ 21-MiG بودند، به زیر کشیدند.

یکی از خلبانان که از همان روزهای نخست درگیر جنگ بود می گوید: «برای خلبانانی که از روی خطوط مقدم می گذشتند کاملا مسجل بود که جنگ دیگر شروع شده. هیچ چیز جلودار انبوه نیروهای عراقی که به سمت مرزهای ایران در حرکت بودند نبود. اما به تدریج عراقی ها نیز متوجه شدند که نیروی زمینی ارتش ایران خود را رفته رفته پیدا کرده است. جنگنده های ایرانی، هواپیماهای متجاوزان را در روی مرز نابود کرده و بمب افکنها اهداف به شدت محافظت شده در عمق خاک عراق را بمباران سختی کردند. پس از ۱۳۰۰ ساعت پرواز ، تامکت های گردان ۸۱ شکاری مسلح شده و آماده انجام ماموریت در روز دوم مهرماه ۱۳۵۹ بودند. بر اساس دستور فرماندهی نیرو، ۴ فروند 14-F با پیوستن به یک فروند 135-KC و پس از آن گشتزنی رزمی باید مانع بمباران دوباره فرودگاه مهرآباد می شدند. من به عنوان خلبان یکی از همین تامکت ها در مرز جنوبی مشغول گشتزنی بودم. هیچ کدام از تامکت ها به موشک 54-AIM مجهز شده بودند چون تعداد خدمه آموزش دیده در گروه ما خیلی کم بود. تنها در یک ماموریت، ۲ فروند از 14-F ها با هدایت خلبانان باتجربه، به فینیکس مجهز شدند که یکی از این موشک ها، بال وپریک 21-MiG را ریخته و ۴ فروند 23-MiG را به حدی توساند که پیش از انجام عملیات، بمبهای خود را در بیابان ریختند و فرار کردند. هنگام برخاست، پیغامهای زیادی مبنی بر تجاوز هوایی تعدادی هواپیمای عراقی به ما رسید. وقتی ما بلند شدیم. هیچ چیز در رادار مشخص نبود. پس از مدتی چیزهایی در رادار پیدا کردیم که آنها هم 5-Fهای گردانهای ۴۱، ۴۳ و ۴۳ شکاری پایگاه چهارم و 4-F های گردانهای ۳۱، ۳۲ و ۳۳ بودند که مواضع نیروهای عراقی را به وسیله بمبهای ناپالم بمباران می کردند. ما با توجه به این که سوخت زیادی مصرف کرده بودیم، باید به پایگاه برمیگشتیم. پس از این ماموریت بود که متوجه شدیم باید متکی به رادار قدرتمند 9-AWG خودمان باشیم. تقريبا ۴۰ دقیقه پس از برخاست، در حالی که در ۱۸ کیلومتری غرب پایگاه وحدتی دزفول پرواز می کردیم، شماره ۲ من، نزدیک شدن چندین هواپیمای عراقی در فاصله ۳۳ کیلومتری از جنوب شرقی را گوشزد کرد. پس از ارزیابی موقعیت با استفاده از رادار هواپیما متوجه حضور ۴ فروند سوخوی 22-Sو ۴ فروند میگ 21-MiG شدیم که در آن لحظه کاملا در برد موشکهای ما قرار داشتند. با نزول به ارتفاع ۲۰ هزار پا، به فاصله ۱۲ کیلومتری آنها رسیده، موشکها را قفل کردیم. هر کدام از تامکت ها بلافاصله یک تیر موشک AIM-7E اسپارو شلیک کردند که یکی از آنها هواپیمای میگ را از جلو متلاشی نمود.)

براساس گفته خلبانان، مهاجمان هیچ حرکتی مبنی بر فرار تا آن لحظه از خود نشان نداده بودند چون اصلا متوجه حضور تامکت ها نبودند. موشک دوم ناتوان از برخورد به هدف منحرف می شود. در این لحظه تازه عراقی ها متوجه تامکت های ایرانی می گردند و به سمت غرب، با سرعت بسیار بالا قرار می کنند. خلبان کابین عقب، سردسته گروه تامکت ها اطلاع می دهد که متجاوزان در حال فرار هستند. لحظاتی بعد ۲ فروند میگ 21-MiG که گویی کنجکاو شده بودند موشک اسپارو از فانتوم شلیک شده با تامکت به سمت 14-Fها تغییر سمت می دهند. با نزدیک شدن دوباره میگها، یکی از تامکتها سعی می کند با چرخش به چپ در پشت و بالای حریف قرار بگیرد تا بتواند موشک حرارتی سایدوایندر را شلیک کند. خلبانان عراقی برخلاف تامکت با بالا کشیدن و غلت های شدید سعی می کنند در پشت آن قرار گیرند. تامکت با استفاده از آخرین قدرت موتور ، هواپیما را به زاویه حمله بالا برده و دماغه را به سمت میگ انتهایی همراستا می کند. با قرار گرفتن در زاویه مناسب، خلبان موشک حرارتی خود را شلیک می کند که ناگهان کمک خلبان هواپیمای شماره ۲ فریاد می زند: «واماندگی موتور»!! |

سایدوایندر میگ را منفجر کرد. با توجه به اینکه تمام این اتفاقات در زیر ۱۵۰۰۰ پارخ داد، عکس العمل 14-F در لحظه از دست دادن موتور در این ارتفاع و زاویه حمله، بسیار شدید است، شماره ۲ که تازه موشک سایدوایندری را به سمت میگ دیگر شلیک کرده بود، تمام تلاش خود را به خرج داد تا هواپیمایش را حفظ کند. با توجه به اینکه موشکش به خطا رفته بود، ما هیچ اطلاعی از موقعیت میگ مزبور نداشتیم. من داشتم به دنبال دشمن می گشتم که مبادا بتواند از این مشکل به وجود آمده سوء استفاده کند که در رادار مشاهده کردم در حال بازگشت است در لحظه از دست رفتن موتور سمت راست تامکت شماره ۳، ارتفاع، سرعت و زاویه حمله آن به ترتیب ۱۰۰۰۰ پاء ۵۲۰ثات و ۴۵ درجه بود. خلبان می دانست که در این شرایط فقط ۱۰ ثانیه برای نجات هواپیمایش وقت دارد. وی در شرح این وقایع می گوید: «من برای رسیدن به میک جلویی سرعتم را افزایش داد. در لحظه ای که دوستم موشک خود را شلیک کرد، من نیز صدای تایید سامانه کنترل آتش برای شلیک موشک را در گوشی کلاهیم شنیدم ولی این صدا مانع شنیدن اخطار واماندگی موتور که به صدا در آمده بود شد. چند ثانیه بعد من چراغ اخطار واماندگی موتور که در کنار نمایشگر سربالا بود را دیدم. بلافاصله موتور در حال واماندگی را خاموش کردم و در تمام این ملت، دسته کنترل فرامین را به سمت عقب نگهداشته بودم.

با از دست رفتن موتور ، هواپیما با توجه به داشتن زاویه حمله ۷۵ درجه ای، شروع به گردش ۴۵ درجه در ثانیه به سمت راست کرد و سرعت آن به ۸۲ ثات رسید. با تلاش خلبان و عکس العمل خوب هواپیما، پس از ۱۰ ثانیه تامکت NG.com دوباره به حالت عادی پرواز (البته با یک موتور روشن) برگشت.

در بررسیهای بعدی مشخص شد سوپاپ رهاکننده مراحل میانی کمپرسور در موتور مزبور قفل کرده و بسته باقی مانده است، به طور معمول در زوایای حمله بالا، برای حفظ حاشیه امنیت واماندگی موتور، این سوپاپ باز می شود که در صورت عملکرد صحیح، موتور ۱۴ درصد از رانش خود را از دست می دهد. با وجود این که موتور اف- 14 بسیار مستعد واماندگی است ولی خلبانان ایرانی آن نشان دادند که عراقی ها به راحتی بدون پرداخت هزینه نمی توانند آزادانه بر فراز خاک ایران پرواز کنند.

F-14A مجهز به غلاف نگهدارنده فیتیکس خالی از موشک مشاهده می شود، تامکت های نیروی هوایی ایران به ندرت با آرایش موشک فینیکس چه قبل و چه بعد از انقلاب دیده شده اند، زیرا برای انجام نبردهای هوایی، بسیار سنگین می شوند. در ادامه رادارهای 9-AWG طوری اصلاح شدند که در هر لحظه فقط توانایی درگیری با یک هدف را داشته باشند. این کار برای جلوگیری از فرسایش زودهنگام این سامانه صورت گرفت.

درگیری مستقیم

در طول ماه مهر سال دو باتوجه به درگیریهای سنگین تامکت با مهاجمان، ۲۵ پیروزی تایید و برای این شکارچی ثبت شده که بیشتر آن علیه میگ MiG-23BN بوده است یکی از خلبانان در این باره می گوید: «جنگ تمام عیار در مهرماه آغاز شده بود و هیچ راه برگشتی وجود نداشت. نیروی هوایی بیشتر از بقیه در این مرحله درگیر جنگ بود وما سعی داشتیم نیروی زمینی دشمن را در مواضع خود زمینگیر کنیم. باید اذعان کنم ما نیز در نهایت توان عملیاتی خود نبودیم.)

براساس دستور فرمانده وقت نیروی هوایی سرهنگ شهید «جواد فکوری، نیروی هوایی علاوه بر پشتیبانی نیروی زمینی می بایست پایانه های نفتی عراق را منهدم و کنترل تنگه هرمز را با همکاری نیروی دریایی در دست می گرفت بلافاصله با کمک جنگنده های ، به طور مستقیم با دو سپاه زمینی قدرتمند عراق درگیر شدند، قانتوم ها به عملیات استراتژیک انهدام پایگاههای نظامی و اقتصادی عراق که بیشتر در اطراف بغداد قرار داشتند اقدام نمودند. در کنار این موارد واحدهای 14-Fنیز وظایف خاص خود را داشتند.

بندر خرمشهر در همین زمان توسط بعثی هامحاصره و سپس اشغال می شود. آبادان به صورت گازانبری محاصره و تحت حملات وسيع و گسترده نیروی هوایی و توپخانه سنگین نیروی زمینی عراق قرار می گیرد. با توجه به این شرایط، در ۲۷ مهر به دستور فرماندهی کل قواه تامکت های گردان ۸۱ شکاری می بایست تا هنگام مشغولیت دیگر واحدهای نیروی هوایی در ضربه زدن به اهداف راهبردی در عمق خاک عراق، دفاع از آبادان را به عهده می گرفتند. تا آن زمان وظیفه اصلی تامکت محافظت از نفتکش ها بود. بر اساس محاسبات، گردان ۸۱ به مدت ۳ تا ۴ روز این استراتژی را دنبال کرد. ماموریت جدید این گردان از ساعت ۶ صبح روز ۲۸ مهر آغاز شد و از این ساعت به بعد تا هنگام شکست محاصره آبادان. ۲ فروند 14-F به طور دائم بر فراز شهر آبادان گشت رزمی انجام می دادند. در همان روز اول، ۲ فروند ۲۰۴۰/4 فروند هواپیمای جنگی عراقی را که از سمت شمال و فاصله ۳۴ کیلومتری به آبادان نزدیک می شدند، شناسایی و برای رهگیری متجاوزان گردش را آغاز نمودند. پس از نزدیکی به هدف که ۲ فروند میگ 21-MiG بودند، ۲ فروند مهاجم دیگر نیز که از سمت جنوب به شهر نزدیک می شدند کشف گردیدند. فرمانده گروه به شماره ۲ خود دستور رهگیری جت های جنوبی را داده و خودش به حساب میگ های شمالی می رسد، با رسیدن به فاصله ۱۲ کیلومتری نخستین موشک اسپارو به سمت هدف شلیک می شود که متاسفانه خطا می رود. سپس کمک خلبان با قفل کردن پر روی سردسته گروه پروازی دشمن، به خلبان امکان شلیک دومین اسپارو را می دهد. اسپارو با برخورد مستقيم هواپیمای سردسته را در آسمان متلاشی می کند. این در حالی بود که آموشک اسپارو شماره ۲ پس از شلیک به دلیل مشکلات تبادل داده با رادار هواپیما موفق به انهدام حریف خود نمی شوند. با این حال جنگنده های مهاجم جنوبی با مشاهده تامکت پا به فرار می گذارند

روز بعد دوباره سر و کله عراقی ها پیدا می شود اما این بار ۲ فروند میگ 23-MiG که یکی از آنها در فاصله نزدیک توسط سایدوایندر به زیر کشیده می شود. در روز سوم آبان نیز، ۴ فروند سوخوی 22-Su متجاوز رهگیری شدند که یکی به وسیله سایدوایندر ساقط و دیگری به وسیله اسپارو دچار صدمه جدی می گردد. فردای آن روز پس از تعقیب و گریز سنگین، یک فروند میگ 21-MiG عراقی به وسیله یک موشک اسپارو منهدم شد، به طوری که به علت درگیری بسیار نزدیک، تامکت در آسمان وارد لاشه منفجر شده میگ عراقی شده و به صورت جزئی آسیب می بیند، گردان ۸۱ پس از چند روز فشار سنگین عملیاتی اکنون مجبور بود به خلبانان خود استراحت داده و هواپیماهای خود را تحت تعمیر قرار دهد.

ادامه دارد...